moja POLSKA podróż | Andrzej Kalina
Wystawa w dniach: 18.05.2017-14.06.2017
Galeria DAP, Dom Artysty Plastyka w Warszawie, ul. Mazowiecka 11A

„Wystawa Andrzeja Kaliny zatytułowana “moja POLSKA podróż“ łączy w sobie dwa ważne komponenty „stygmatyzujące“ całą jego twórczość. Z jednej strony nawiązuje do tzw. sztuki zaangażowanej, czy specyficznego ekspresjonizmu społecznego, uprawianego przez autora od czasów studiów, z drugiej – do rzeczywistej i symbolicznej jego podróży przez życie.

Ekspozycja ma charakter retrospektywny, prezentowany jest przekrój prac od lat 80. XX w. po współczesne, z całego, prawie 37-letniego dorobku artysty. To zarówno grafiki wykonane w tradycyjnych technikach (akwaforty, akwatinty, linoryty), jak i te, naznaczone metaforyczną wymową, odbijane na nietrwałych, bądź na wpół przezroczystych, nieartystycznych materiałach – na fizelinie, gazie, folii, czy zrealizowane w gipsie. Prezentowane są także instalacje i obiekty graficzne oraz najnowsze – grafiki komputerowe (nieraz łączone z linorytem). Już tradycyjnie cała wystawa została zaaranżowana w formie swoistego, „Gesamtkunstwerku“ – dzieła „totalnego“. Można powiedzieć, że ma też „nomadyczny“ charakter – poza Białymstokiem, została pokazana w Lublinie, Łodzi, Radomiu, Warszawie.

Prezentacja obejmuje prace z kilkudziesięciu cykli – od najwcześniejszych, powstałych po dyplomie (czyli po 1980 r.), których tematyka nierozerwalnie łączy się z ówczesną sytuacją w Polsce, po najnowsze z 2014 r. Grafiki z pierwszych, tworzonych po studiach cykli jak: Ślad (1980, dedykowany ludziom „Solidarności“), Wieża Babel (1982-1987) napiętnowane są odniesieniami społecznymi, politycznymi oraz egzystencjalnymi. Wyrażają protest przeciwko uprzedmiotowieniu człowieka, są wołaniem o poszanowanie jego wolności. Częstym ich bohaterem jest odrażająca krogulcza postać w mundurze (obraz wynaturzenia człowieka), albo Stańczyk – swoiste alter ego autora, obserwator i komentator absurdalnych sytuacji. Lata 80. zamykają prace Czerwone i czarne czy serie powstałe po Okrągłym Stole: Mówię więc jestem oraz Zlepy, będące wyrazem  rozczarowania przemianami w Polsce po 1989 r. W konsekwencji, w cyklu z lat 90. Pejzaż wewnętrzny (1994-97) pojawią się ludzie w maskach, anonimowi, niezadowoleni, zrezygnowani.

Ważne dla budowania przestrzeni wystawy są instalacje graficzne, w których autor  stosuje poszerzone formy twórczego zapisu (m.in. technikę przez siebie wynalezioną – gipsografię, odbitki na foliach bąbelkowych, czy zaanektowane, gotowe, nieartystyczne materiały, z których powstają obiekty przestrzenne), przekraczając granice klasycznego wystawiennictwa. W trzech przestrzeniach zaaranżowane zostały trzy instalacje: Pamięć nawiązująca do momentów kształtowania się osobowości i tożsamości autora (z wykorzystaniem prac z dawnych cykli m.in. drewnianego konika, czy gipsografii); instalacja Kim jesteśmy, dokąd zmierzamy? (2007) w formie podświetlanego, „witrażowego“ sześcianu, z wizerunkami postaci, które wpłynęły na kształtowanie się twórczej postawy autora (Picasso), bądź tymi, do których Kalina chętnie się odwołuje (Stańczyk). I ostatnia instalacja odnosząca się do obecnej sytuacji – Pamięć i tożsamość z poduszką z flagą UE oraz jedną flagą białą (wyraz docenienia dobrodziejstw Unii, ale też potrzeby poszanowania naszej narodowej tożsamości, kultury, religii, tradycji).

Licznie reprezentowane są również prace z końca lat 90. XX w. aż po współczesne, wykonane w formie albo przestrzennych realizacji (obiekty  graficzne np. Kim jesteśmy?), bądź grafik w technikach mieszanych (np. grafika komputerowa z linorytem/akwafortą). Obok odniesień społeczno-politycznych, poruszane są w nich też tematy bardziej uniwersalne jak: przemijanie, poszukiwanie sensu istnienia, czy swojego miejsca w świecie.

Przejmujące są np. grafiki z cyklu Przenikanie (2002). Wykonane w formie barwnych kolaży, obrazują świat, który po rozpadzie Kalina jakby „klei“ na nowo. Wraca do dawnych przeżyć, uczuć, zapisów. Fragmenty próbuje ze sobą łączyć, nawarstwiać, tworząc nową jakość, tyle, że okrojoną przez zacieranie pamięci.

Na osobisty dekalog autora, obiekt Podróż (2012), składa się 10 lnianych woreczków w walizce. Niezależnie, gdzie artysta przebywa, zawsze pozostaje tym samym, ukształtowanym człowiekiem, z niezmiennymi zasadami moralnymi.

Osobiste odniesienia mają też prace z cyklu Przemijanie (2012), czy grafiki dedykowane mamie (2014) z jej zmultiplikowanym portretem zamkniętym w linorytowych kręgach.

Pomimo coraz częstszego zagłębiania się w problematykę bardziej uniwersalną, Kalina wciąż jest bardzo wyczulony na aktualny kontekst historyczny, czy społeczno-polityczny. W grafikach z 2014 r. powracają niewygodne tematy z naszej historii Żołnierze wyklęci z niewyraźnymi sylwetkami postaci w mundurach, ukazanymi przez pryzmat krat oraz „białych plam“. Element zacierania w pamięci, zapominania, nosi w sobie też kolejny cykl Wypędzeni (2013/14) dedykowany zesłańcom na Sybir.

Wystawa odsłania całą, specyficzną ikonografią (skrótową formę znaku, gestu, symbolu np. flaga, krzyż, znak Viktorii, chleb, sznury, kajdany, czerwona mucha, orzełek w koronie), którą Kalina posługuje się od ponad 37 lat. Także charakterystyczne środki, po które niejednokrotnie sięga jak: groteska, przerysowanie, deformacja, metafora próbując nimi dookreślić ducha współczesności, kondycję psychiczną i moralną człowieka, wyrazić dramaty i szczęścia Polaka. To, że w pracach zawsze bardzo istotna jest treść oraz zespolona z nią, odpowiednio dobrana dla jej uwypuklenia, forma. Wykorzystywany materiał nasuwa różne skojarzenia: gips mówi o kruchości i przemijaniu, PCV o zadeptywaniu autorytetów, folia – o transparentności ideałów, deformacji i ulotności. Nieprzypadkowe jest również użycie barw naznaczonych symboliczną wymową (biel, czerwień, błękit).

Pomimo wypowiedzi zapisanych w bardzo różnorodnych mediach, poruszaniu przez autora bardzo szerokiego wachlarza tematów i problemów, prezentacja jest niezwykle spójna. Przybliża ważne dla Kaliny momenty kształtowania się jego tożsamości i postawy artystycznej. Czytamy z niej jak z księgi – artystyczny i duchowy klimat, który towarzyszył artyście na różnych etapach jego życia i twórczości – atmosferę domu rodzinnego, z którego wyniósł – wychowanie w duchu wartości patriotycznych, narodowych, prawdy, poszanowania polskiej historii; wspomnienie czasu studiów; ważne osobowości i autorytety zarówno profesorów, brata Jerzego, jak i twórców sztuk pięknych, filmu, teatru; nurtujące autora współcześnie problemy, czy bolączki.

Zarówno kameralne grafiki, jak i monumentalne instalacje czy obiekty graficzne Andrzeja Kaliny, prace „zaangażowane“ i te bardziej prywatne, są śladami jego niezwykle szczerych, emocjonalnych, bezkompromisowych artystycznych wypowiedzi, raz podszytych ironią, innym razem wzruszeniem, czy humorem. To swoiste katharsis autora jest też wartościowym źródłem licznych emocji i wzruszeń dla widza.”

Magdalena Durda-Dmitruk

Andrzej Kalina urodził się 31 maja 1952 roku w Lidzbarku. Ukończył w Liceum Sztuk Plastycznych w Tarnowie. W latach 1974-75 pracował w Miejskim Domu Kultury w Makowie Mazowieckim jako instruktor plastyki. W 1975 roku rozpoczął studia na Wydziale Grafiki w ASP w Warszawie. Dyplom uzyskał w 1980 roku. W roku 1978 wraz z Andrzejem Dworakowskim i Markiem Jaromskim założył grupę „Warsztat”. W latach 1981–1989 pracował jako instruktor plastyki i współorganizator wystaw w Galerii „U” na warszawskim Ursynowie. Od 1989 do 2001 roku prowadził autorską galerię w Domu Sztuki na Ursynowie. W 1990 roku hasło o nim jako o jednym z 13 grafików polskich zostało umieszczone w słowniku grafików świata wydanym przez Japończyków. W latach 2000–2006 prowadził zajęcia z malarstwa i rysunku w prywatnym Liceum Sztuk Plastycznych, a w latach 2002-2005 zajęcia z malarstwa i grafiki w Policealnym Studium Rysunku i Ilustracji „Labirynt” w Warszawie. W 2003 roku uzyskał tytuł doktora nauk sztuki w dyscyplinie grafika na Wydziale Artystycznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. W latach 2003–2006 pełnił funkcję wiceprezesa ds. artystycznych OW ZPAP, prowadząc Galerię Lufcik. W roku akademickim 2007/2008 prowadził zajęcia z rysunku na kierunku grafika w Katedrze Rysunku, Malarstwa i Rzeźby Wydziału Architektury Politechniki Białostockiej oraz zajęcia z rysunku i malarstwa na roku zerowym Wydziału Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. W roku akademickim 2008/2009 w Instytucie Sztuki Mediów ASP w Warszawie prowadził Pracownię Malarstwa i Rysunku pierwszego i drugiego roku studiów niestacjonarnych. Od roku 2008 prowadzi zajęcia z grafiki warsztatowej na Wydziale Sztuki Nowych Mediów w Polsko-Japońskiej Akademii Technik Komputerowych w Warszawie. W latach 2009–2010 na Wydziale Sztuka Mediów i Scenografii ASP w Warszawie prowadził Pracownię Malarstwa i Rysunku dla trzeciego roku studiów stacjonarnych. W 2010 roku uzyskał tytuł doktora habilitowanego w dziedzinie sztuk plastycznych, w dyscyplinie artystycznej grafika na Wydziale Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Od roku akademickiego 2016/2017 prodziekan studiów niestacjonarnych PJATK w Warszawie.